5 elementów i użyteczność tej teorii w diagnostyce, terapii i komunikacji z pacjentem

Koncepcja 5 elementów to jedna z głównych teorii w medycynie chińskiej i przeze mnie najbardziej ulubiona (obok teorii yin i yang), bo uniwersalna i mająca zastosowanie w każdego rodzaju terapii od fizjoterapii, terapii manualnej, osteopatii, naturopatii po nawet coaching czy psychoterapię. Starożytni Chińczycy wymyślili cały koncept 5 elementów obserwując naturę, a następnie przełożyli to na fizjologię ciała. 

I tak oto mamy:

• element Wody związany z Zimą, kolorem ciemnoniebieskim lub czarnym oraz z narządami: Pęcherzem Moczowym i Nerkami, 
• element Drzewa, związany z Wiosną, kolorem zielonym oraz z narządami: Wątrobą i Pęcherzykiem Żółciowym,
• element Ognia, związany z Latem, kolorem czerwonym oraz narządami: Sercem i Jelitem Cienkim*, 
• element Ziemi związany z przejściami między porami roku lub Późnym Latem, kolorem Żółtym oraz narządami Śledzioną-Trzustką i Żołądkiem, 
• element Metalu, związany z Jesienią, kolorem białym lub szarym i narządami: Płucami i Jelitem Grubym. 

Oprócz wymienionych powiązań możemy wymienić jeszcze kilka istotnych z punktu widzenia diagnostyki. 

W tym artykule nie będę wchodzić w szczegółowe opisy elementów ani w fizjologię narządów wg. medycyny chińskiej czy współzależności między elementami. Ma to przede wszystkim zastosowanie w ziołolecznictwie, dietetyce i akupunkturze. W moim przekonaniu tym, co najbardziej się przekłada na praktykę u każdego specjalisty pracującego z pacjentem, jest odkrycie jaki jest główny element danej osoby, a co za tym idzie – zrozumienie jakie emocje u niej dominują, na czym jej zależy, jakie układy w ciele mogą być bardziej w związku z tym obciążone, narządy zmysłu, a także tkanki. 

J.R. Worsley, twórca szkoły akupunktury wg 5-elementów w Europie, żeby przydzielić daną osobę do konkretnego elementu zwracał uwagę na kolor, który był widoczny na twarzy, na zachowanie, sposób w jaki osoba mówi (a nawet jej zapach). 

Odnosząc się do obserwacji kolorów na twarzy warto temat lekko rozwinąć. Szukając 5 kolorów na twarzy, szukamy czegoś co jest w „tle”. Nie chodzi o to, że twarz jest żółta -> to świadczy o żółtaczce i jest chorobą wątroby i pęcherzyka żółciowego, ani, że twarz jest czerwona -> to znowu może świadczyć o nadciśnieniu, ani blada -> co może świadczyć o tym, że osoba jest po prostu zmęczona. Chodzi bardziej o pewne skojarzenie z kolorem, które od razu nam się rzuca w oczy… nazwijmy to aurę. 

Element drzewa

Wyobraźmy sobie siłę z jaką na Wiosnę zamarznięte rośliny zbierają całą skumulowaną w sobie energię by wypuścić pędy i liście, które przebijają zamarzniętą powłokę ziemi. Jest z tym ruchem związana eksplozywna dynamika, która jest właśnie charakterystyką ludzi z przemiany Drzewa. Ludzi tego elementu charakteryzuje donośny głos (wręcz czasami krzykliwy), ostry wzrok, często są wysportowani, mają potrzebę bycia cały czas w ruchu, a budowę ich ciała można określić jako „ścięgnistą” . 

Z książki Nory Franglen „Five Element Practice”: „Drzewo lubi kroczyć naprzód, jego naturą jest działanie, tam czuje się najbardziej w domu, zaś każda restrykcja jego ruchów będzie przeciwstawiona ekspresji emocji w postaci złości. Ta emocja może zamienić się we frustrację, jeżeli jego naturalny wigor zostanie zblokowany w jakikolwiek sposób – tak jak odpowiada na supresję energii dziecko, które musi siedzieć w domu, kiedy jego koledzy wołają je by wyszło na dwór się z nimi pobawić.

Drzewo sprawia, że na naszej twarzy pojawiają się odcienie zielonkowatości, a jego zapach to woń świeżej wegetacji. Jego głos podkreśla potrzebę kontroli. Nazywamy to krzykiem i gdzieś w głębi tego głosu zawsze słyszymy człowieka, który chce panować nad sytuacją. „

Element drzewa w patologii

• Trudności w podejmowaniu decyzji
• Osoba nadmiernie kontrolująca – siebie i innych
• Bóle głowy (skroniowe), czubka głowy, potyliczne
• Wzmożone napięcie mięśni 
• Bruksizm
• Sztywność ciała
• Brak wizji przyszłości
• Tłumienie złości lub nadmierna jej ekspresja
• Nadciśnienie tętnicze

Gdy drzewo jest zbalansowane:

• Świetnie planuje i realizuje
• Chętnie podejmuje decyzje 
• Kreatywny
• Używa złości jako siły napędowej
• Wizjoner 
• Aktywny fizycznie 
• Lider

Jak to się przekłada na terapię?

Takie osoby mogą mieć problemy z układem ruchu związane z nadaktywnością (naderwania mięśni, zapalenie rozcięgna podeszwowego itp.), ból szyi i karku i zablokowaną przeponę oraz problemy wisceralne ze strony wątroby i pęcherzyka żółciowego. 

Jak z takimi osobami się komunikować?

Takie osoby potrzebują mieć jasny i konkretny plan działania. Raczej nie lubią być dotykane, chcą wrócić do ćwiczeń i bycia aktywnymi – to jest dla nich najważniejsze. 

Element ognia

Wyobraźmy sobie jak przyroda osiąga swoje maksimum w Lecie – wszystko kwitnie, a dookoła roi się od owadów. Jest to czas maksymalnej ekspresji w naturze w ciągu roku i tacy są też ludzie elementu Ognia – bardzo ekspresyjni (chociaż nie zawsze). Zazwyczaj są to osoby, które lubią być w centrum zainteresowania i potrafią zgromadzić wiele osób wokół siebie. Można powiedzieć, że ludzie dookoła grzeją się przy ich cieple. Kolor, którego będziemy szukali u tych osób na twarzach to czerwień, a głos to śmiech. Z mojego doświadczenia mogę powiedzieć, że często są to osoby, na które nie potraficie się gniewać… wystarczy, że je spotkacie i zapominacie, o co się pokłóciliście.

Element Ognia w patologii

• Smutne
• Samotne
• Nieśmiałe
• Lękliwe
• Depresyjne
• Nadaktywne ruchowo i seksualnie
• Mogą mieć trudności w nawiązywaniu znajomości
• Cierpią na bezsenność
• Mogą chorować na choroby układu krążenia

Element ognia w równowadze

• Osoba ciepła i towarzyska
• Empatyczna
• Radosna
• Uśmiechnięta
• Dzieli się z innymi swoim ciepłem, często udziela się charytatywnie

Jak to się przekłada na terapię?

Bardzo często u takiej osoby trzeba usprawnić układ krążenia pracując na klatce piersiowej i przeponie. 

Jak się z taką osobą komunikować?

To są osoby, które są bardzo ciekawe świata, naturalnie optymistyczne. Często chcą Ciebie poznać, porozmawiać o ciekawych ideach i się pośmiać. Dla takiej osoby będzie bardzo ważne, żeby wizyta oprócz skuteczności miała dobrą atmosferę. 

Elementy Ziemi

Osoby typu Ziemia to chodzące układy pokarmowe – lubią jeść i innych obdarowywać jedzeniem. Pożywienie jest dla nich najważniejsze i sprawia im ogromną radość. Potrafią być to zarówno osoby dobrze zbudowane jak i z „brzuszkiem”, niemniej w obydwu przypadkach widać u nich pod spodem silne mięśnie. Głos takich osób często może się nam kojarzyć ze śpiewem. Kolorem dominującym na twarzy jest kolor żółty. 

Nora Franglen: „Ziemia ukazuje się na naszej twarzy jako kolor bladożółty, w naszym głosie jako śpiewny ton, jak mama śpiewająca dziecku kołysankę do snu i nad naszym ciałem jako słodki zapach. Jego dominującą emocją jest zrozumienie i empatia. Ma zdolność do odczuwania razem z nami, sympatii w oryginalnym sensie tego słowa. Zbalansowana, będzie miała głęboką empatię na ból innych taki, jaki ma matka doświadczająca wszystkich smutków i wzniosłych chwil swojego dziecka.”

Element Ziemi w patologii

• Obsesyjne zamartwianie się 
• Osoba na sobie 
• Może czuć niedobór, że cały czas jej czegoś brakuje (materialnie) 
• Może mieć zaniki mięśniowe 
• Mogą występować problemy z trawieniem
• Ma problemy z utratą wagi, dużo kumuluje

Element Ziemie w równowadze

• Dar opiekowania się innymi
• Empatyczny
• Dający poczucie stabilności
• Troskliwy

Jak to się przedkłada na terapię?

Często u takich osób będziemy pracować na układem pokarmowym, istotne będą wskazówki dietetyczne.

Jak się z taką osobą komunikować?

Istotne jest danie perspektywy, że jej stan wcale nie jest taki zły, żeby nie miała się czym martwić. Potrafią być to też osoby silnie empatyzujące, w związku z tym może być dla nich istotne żeby wiedzieć co u Nas (terapeutów) słychać. 

Element Metalu

Metal (czasami również określany jako „Powietrze”) związane jest z Jesienią, czyli czasem, kiedy po lecie rośliny i zwierzęta przygotowują się do zimowego snu. Jest z tą energią związany pewien smutek i żal i to właśnie są dominujące u tych osób emocje. Są to często osoby szczupłe i o drobnej budowie ciała. Kolorem Metalu jest biel i tego właśnie będziemy się doszukiwać na twarzy takiej osoby. Często w głosie u nich będziemy słyszeć smutek i żal. Bardzo często są to osoby skrupulatne, wręcz pedantyczne. 

Element Metalu w patologii

• Nad wyraz się smucą i użalają
• Są depresyjne
• Nie mają poczucia własnej wartości
• Są wycofane emocjonalne
• Nadmiernie materialne
• Żyją przeszłymi stratami i niepowodzeniami
• Brakuje im inspiracji
• Mają problemy z układem oddechowym (astma, płytki oddech, kaszel przewlekły)
• Mogą też mieć problemy skórne

Element Metalu w równowadze

• Osoba wzbudzająca szacunek
• Inspirująca
• Dokładna
• Elegancka
• Akceptująca 
• Wspierająca

Jak to się przekłada na terapię?

Często są problemy z układem oddechowym, więc u takich osób pracuje się dużo nad uwolnieniem klatki piersiowej. 

Jak się z taką osobą komunikować?

Pod żadnym pozorem nie próbować pocieszać. Można powiedzieć, że osobom elementu Metalu jest dobrze ze smutkiem – jest „ich”. Osoby „Metale” lubią konkretne informacje, a że często jest dla nich ważne to co materialne – chcą wiedzieć, ile będzie kosztować wizyta i ile wizyt będzie potrzebnych do wyleczenia (warto wiedzieć, że to dla nich ważne, bo mogą się nie spytać wprost żeby nie wyjść na materialistów). 

Element Wody

Związany z Zimą i emocją strachu. To często ludzie nieustraszeni, czasami sportowcy ekstremalni lub osoby wykonujące ekstremalne prace (ratownik medyczny, strażak itp.) . Osoby elementu Wody mają duże kości (Woda związana jest z kośćmi), szerokie biodra i cienie pod oczami. Potrafią też mieć gęste, piękne włosy. Nora Franglen, uczennica Worsley’a od której ja miałem przyjemność się uczyć porównała osoby elementu Wody do strumienia, który mknie w dół góry. Napotkane przeszkody omija on i obmywa, ale nieuchronnie biegnie do celu jakim jest morze. W moim rozumieniu są to osoby, które często nie konfrontują się bezpośrednio w celu uzyskania efektu (jak element Drzewa czy Ognia), ale i tak dochodzą do celu, czasami po prostu nieco dłużej. Są to osoby bardzo ambitne, a w ich głosach często słychać strach. 

„Osoby wodne próbują dopasować się do każdej sytuacji, pragnąc dostosować się do otoczenia, w którym się znajdują. W swojej elastyczności, mogą zmienić zdanie w zależności od tego, co jest od nich wymagane, dla innych mogą wydawać się niespójne, a jednak dla nich samych ta świadoma zdolność do zmiany kursu i opinii jest uspokajającym potwierdzeniem własnej zdolności do przetrwania.”

Element Wody w patologii

• Osoba czuje nadmierny lęk i strach 
• Może czuć się zmęczona, wyczerpana 
• Może mieć małe libido, cierpieć na niepłodność  
• Może być nieufna
• Może cierpień na bóle kręgosłupa i kolan
• Często ma problemy z nerkami i pęcherzem moczowym

Element Wody w równowadze

• Osoba mądra
• Ambitna
• Spokojna
• Cierpliwa
• Nieustraszona

Podsumowanie

Pierwsze, co przychodzi Wam do głowy po przeczytaniu tego artykułu, to pewnie myśl, że wszyscy jesteśmy przecież mieszaniną różnych cech. Oczywiście każdy z nas jest zbieraniną elementów, jednak według tej koncepcji jest w Nas jeden główny, który determinuje kim jesteśmy i jak go odnajdziemy będziemy żyć w zgodzie ze sobą, pełnią życia. Warto poznać co jest nasze, a co na przykład przejęliśmy po naszych rodzicach, przodkach lub jest związane z wpływami kulturowymi. 

W dzisiejszym Świecie nauczono nas, że jest pewien idealny model człowieczeństwa, uniwersalny dla wszystkich: uprawianie dużej ilości sportu, ambicja, wygadanie, towarzyskość, wesołość, elokwencja… można tego mnożyć i mnożyć. Ludzie w pogoni za tym ideałem zatracają siebie, bo nagle się okazuje, że jest to kompletnie nie zgodne z nimi. Im lepiej poznajemy siebie tym bardziej oswajamy się z tym, jacy jesteśmy – gorsi w jednym, lepsi w czymś innym. W Świecie 5 elementów element, który jest naszym wiodącym najbardziej eksploatujemy, dlatego Drzewo powinno dbać o Wątrobę, ruch i ekspresję złości; Ziemia, żeby nie myśleć za dużo i dbać o dietę; Metal nie użalać się za dużo nad sobą oraz żeby nie popadać za bardzo w pedantyczność, żal i materializm; Woda by nie gonić za adrenaliną lub nie żyć w ciągłym strachu, a Ogień by dbać o serce i nie popadać za bardzo w ekstazę i nadaktywność (żeby się nie „spalić”).

Na koniec tylko wspomnę, że ten artykuł to jedynie muśnięcie tematu 5 elementów i konfiguracji różnych elementów w Nas. Mam jedynie nadzieje, że zainspiruje do podróży w głąb siebie i lepszego poznania osób wokół Was.

*jest też Osierdzie i Potrójny Ogrzewacz 

Ściskam,

Michał Iwanicki